امروزه عمل پزشکی به دلیل عوامل مختلفی که بر رابطه پزشک-بیمار تأثیر سو گذاشته، ساده نیست. اعتماد متقابل، پایه و اساس روابط خوب پزشک و بیمار را تشکیل می‌دهد. امروزه با توجه به وجود رسانه‌های چاپی و تصویری که به "زیبایی"، "شکل، اندازه و ظاهر قسمت‌های مختلف بدن"، "کیفیت و کمیت مو" و غیره می‌پردازند، بیماران با خواسته‌ها و انتظارات غیر واقعی به متخصصان پوست مراجعه می‌کنند. بنابراین، ارائه اطلاعات کافی و آموزش بیمار در مورد واقعیت‌ها و اخذ رضایت آگاهانه قبل از قرار دادن بیمار در معرض هر نوع آزمایش، رویه و یا عمل جراحی، بسیار ضروری است.
رضایت آگاهانه چیست؟
رضایت آگاهانه، یک مدرک واجب هنگام انجام کلیه اقدامات جراحی و زیبایی، به ویژه در روز عمل است. وجود مستندات مناسب، در هر رضایتنامه آگاهانه‌ای مهم است.
- بعد اخلاقی
مفهوم رضایت، از اصل اخلاقی استقلال بیمار و حقوق اساسی بشر ناشی می‌شود. بیمار از این آزادی برخوردار است که قبل از انجام آزمایش و یا عمل جراحی، تصمیم بگیرد كه چه اتفاقی باید یا نباید روی بدنش بیافتد و اطلاعاتی را در این زمینه کسب نماید. هیچ کس دیگر حق ندارد بیمار را وادار به این کار کند که به روشی خاص عمل نماید. حتی پزشک هم فقط می‌تواند نقش یک تسهیل کننده در تصمیم گیری بیمار را ایفا کند.
- بعد قانونی
همچنین یک دید قانونی نیز به این مفهوم، وجود دارد. هیچ کس حتی حق ندارد شخص دیگری را لمس کند، چه برسد به اینکه او را درمان نماید و هر عملی که بدون مجوز انجام شود، شامل مجازات می‌شود. از این رو، کسب رضایت برای هر کاری غیر از معاینه معمول جسمی، ضروری است.
منظور از رضایت چیست؟
به عبارت ساده می‌توان آن را به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط متقابل بین پزشک و بیمار (با ابراز اجازه، اختیار و حق انتخاب) تعریف کرد تا پزشک بتواند به روشی خاصی که صلاح می‌داند، عمل نماید.
ابراز رضایت ضمنی یا صریح
- این عمل بیمار که "وارد اتاق پزشک می‌شود و مشکل خود را ابراز می‌کند"، به‌عنوان رضایت ضمنی برای معاینه‌ی عمومی بدن و انجام بررسی‌های معمول، در نظر گرفته می‌شود. اما معاینه‌ی دقیق‌تر به ویژه در بانوان، آزمایشات تهاجمی و روش‌های پرمخاطره، نیاز به رضایت صریح دارند. رضایت صریح می‌تواند به صورت شفاهی یا کتبی باشد. رضایت نامه‌های کتبی در مواردی که شامل پیگیری‌های طولانی مدت، مداخلات پرخطر و عمل‌های زیبایی می‌باشد، ارجح است.
- علاوه بر این، کسب رضایت برای عکس‌برداری از بیمار جهت اهداف علمی، آموزشی، تحقیق و یا پیگیری لازم است. اگر احتمال دارد که هویت بیمار هنگام انتشار محتوا مشخص شود، باید از وی رضایت اختصاصی گرفته شود.
- همچنین، رضایت برای مشارکت در کارآزمایی‌های بالینی و پروژه‌های تحقیقاتی ضروری است.
رضایت آگاهانه
کسب رضایت آگاهانه باید پس از ارائه‌ی اطلاعات کافی به بیمار باشد تا او بتواند تصمیمی مناسب و آگاهانه بگیرد. بنابراین، اطلاعات دقیق، کافی و مرتبط باید به صورت صحیح، با استفاده از اصطلاحات غیرعلمی و زبانی که بیمار بتواند آن را درک کند، ارائه شود.
ارائه اطلاعات به بیمار
اطلاعات ارائه‌شده، باید شامل موارد زیر باشد:
- وضعیت، بیماری یا اختلالی که بیمار از آن رنج می‌برد؛
- ضرورت انجام آزمایشات بیشتر؛
- سیر طبیعی وضعیت و عوارض احتمالی؛
- پیامدهای عدم درمان؛
- گزینه‌های درمانی در دسترس؛
- خطرات و مزایای احتمالی گزینه‌های درمانی؛
- مدت زمان و هزینه تقریبی درمان؛
- نتایج مورد انتظار؛
- و پیگیری‌های لازم.
به بیمار باید فرصتی داده شود تا سوالات خود را مطرح نماید و همه شبهاتش برطرف شود. همچنین نباید هیچ نوع اجباری وجود داشته باشد. رضایت باید داوطلبانه باشد و بیمار باید آزادی ابطال رضایت را داشته باشد. رضایتی که در اثر ترس از صدمه یا ارعاب، تصور غلط یا ارائه‌ی نادرست حقایق، اخذ شده باشد، معتبر نیست.
پیش نیازهای کسب رضایت از بیمار
* برای دادن رضایت، بیمار باید واجد شرایط باشد؛ یعنی باید یک فرد بالغ و دارای ذهن سالم باشد.
* در مورد کودکان، رضایت باید از والدین حاصل شود.
* در مورد افراد ناتوان، اعضای نزدیک خانواده یا سرپرستان قانونی می‌توانند رضایت دهند.
ارائه‌ی چه میزان اطلاعات به بیمار، کفایت می‌کند؟
هنگام اخذ رضایت آگاهانه، باید اطلاعات کافی در اختیار بیمار قرار گیرد؛ اما پاسخ دادن به این سؤال آسان نیست که چقدر اطلاعات "کافی" است؟ یک شهروند ممکن است اطلاعات مفصلی را انتظار داشته باشد و درخواست کند. از طرف دیگر، یک بی سواد ممکن است به پزشکش بگوید: "من هیچ چیزی را در این مورد متوجه نمی‌شوم، شما تصمیم بگیرید چه چیزی برای من بهتر است". در شرایطی که بیمار، آگاهانه ترجیح دهد اطلاعات کاملی را به دست نیاورد، این نگرش نیز باید به عنوان بخشی از حق استقلال بیمار، مورد احترام واقع شود.
موارد استثنا در ارائه اطلاعات به بیمار
- حق معالج
اگر پزشک، بر این عقیده باشد که برخی اطلاعات می‌تواند به سلامت جسمی، روحی یا عاطفی بیمار، آسیب جدی وارد کند، این حق را دارد که از ارائه‌ی چنین اطلاعاتی خودداری کند. اما این اطلاعات باید با بستگان نزدیک بیمار، به اشتراک گذاشته شود.
- دارونما
استفاده از دارونماها در بیمارانی که مشکلات روانی زیادی دارند یا در افرادی که اصرار دارند که به نوعی از دارو استفاده کنند، قابل توجیه است؛ زیرا در قبال خطر ناچیز، احتمال بالاتری وجود دارد که به بیمار، سود برساند. از طرفی دیگر، آشکار ساختن حقیقت برای بیمار، هدف از تجویز دارونما را از بین می‌برد.
محدودیت رضایتنامه
- رضایت همه‌جانبه درباره‌ی نتیجه (مثل: "من انجام دادن هرگونه آزمایش، عمل یا جراحی را در طول مدت درمانم، اجازه می‌دهم")، معتبر نیست. رضایت باید مخصوص یک رویداد خاص باشد. اگر شما برای انجام عمل "الف" از بیمار رضایت گرفته‌اید، نمی‌توانید از آن برای انجام هر اقدام دیگری مثل عمل "ب" استفاده نمایید.
- اگر یک فرم رضایتنامه، نشان دهد که بیمار رضایت داده توسط دکتر "الف" عمل شود، این عمل نباید توسط دکتر "ب" انجام شود؛ حتی اگر دکتر "ب" دستیار دکتر "الف" باشد. مگر اینکه در رضایتنامه مشخص شده باشد که ممکن است این عمل توسط دکتر "الف" یا دکتر "ب" انجام گردد.
مستندسازی مراحل گرفتن رضایت از بیمار
مستند کردن روند کسب رضایت از بیمار، مهم است. رضایتنامه باید در دو نسخه تهیه و یک نسخه آن به بیمار تحویل داده شود. همچنین رضایتنامه باید دارای تاریخ و امضای بیمار یا سرپرست وی و پزشک معالج باشد.
رضایت آگاهانه: یک تعهد اخلاقی یا یک اجبار قانونی؟
کسب رضایت از بیمار، نه تنها یک تعهد اخلاقی، بلکه یک اجبار قانونی است. سطح اطلاعاتی که به بیماران داده می‌شود، باید متناسب با هر کیس باشد. چیزی به نام فرم رضایت‌نامه‌ی استاندارد وجود ندارد. هیچ پزشکی نمی‌تواند با این عقیده که رضایتنامه مطمئنا می‌تواند از بروز مسائل قانونی جلوگیری کند، خیالش راحت باشد؛ بلکه فقط باید احتیاط کافی را به خرج داد.
به خاطر داشته باشید که حفظ رابطه خوب با بیمار، اغلب بهتر از بهترین رضایت آگاهانه عمل می‌کند.
دیدگاه خود را بیان کنید